ว่าด้วยเสรีภาพทางวิชาการ โดยนายปกรณ์ นิลประพันธ์

ในช่วงเวลาที่ผ่านมามีการกล่าวอ้างกันถึง "เสรีภาพทางวิชาการ" (Academic Freedom) ประกอบการวิพากษ์วิจารณ์เรื่องราวต่าง ๆ กันอยู่เสมอ ทั้งที่หลายคนไม่มีผลงานทางวิชาการในเรื่องที่มีการวิพากษ์วิจารณ์ดังกล่าวมาก่อนเลย ผู้เขียนจึงเกิดความสงสัยขึ้นมาว่าการที่กลุ่มคนเหล่านี้อ้างถึงเสรีภาพทางวิชาการนั้น ถูกต้องหรือไม่ หรือเป็นเพียงการแสดงความเห็นตามเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น (Freedom of speech) ทั่ว ๆ ไป

ตามหลักกฎหมายนั้น เสรีภาพทางวิชาการหรือ Academic Freedom นั้นหมายถึงเสรีภาพของ "ครูบาอาจารย์และนักเรียน นิสิต นักศึกษา" ในการสอน การเรียน และการค้นคว้าหรือวิจัยเพื่อแสวงหาความรู้ (knowledge) โดยปราศจากการขัดขวาง รบกวน หรือจำกัดอย่างไม่ชอบด้วยเหตุผลโดยอาศัยกฎระเบียบของสถาบันการศึกษา กฎหมายที่ไม่มีเหตุผล หรือแม้กระทั่งแรงกดดันของสังคม (Public pressure)

ดังนั้น องค์ประกอบพื้นฐานของเสรีภาพทางวิชาการจึงเป็นการมุ่งแสวงหาความรู้ (intellectual) ในเรื่องที่ตนได้ศึกษาวิจัย ซึ่งรวมทั้งการประกาศ แถลง หรือเผยแพร่ข้อมูลหรือสรุปผลการศึกษาวิจัย และความเห็นที่เกี่ยวข้องกับเรื่องที่ได้มีการศึกษาฯ นั้น ต่อนักเรียน นิสิต นักศึกษา สมาคมของตน หรือต่อสาธารณชนโดยอิสระ ไม่อยู่ใต้อาณัติควบคุม ชักจูง หรือการเซ็นเซอร์ของใคร ตลอดจนการสอนตามหลักวิชาชีพ

เมื่อเป็นเช่นนี้ เสรีภาพทางวิชาการจึงเป็นเสรีภาพของบุคคลากรทางการศึกษา และนักเรียน นิสิต หรือนักศึกษา และเป็นผู้ซึ่งดำเนินการศึกษาค้นคว้าหรือวิจัยในเรื่องใดเรื่องหนึ่งเพื่อให้ได้มาซึ่งองค์ความรู้ และแสดงความคิดเห็นในเรื่องที่ตนได้ศึกษาค้นคว้าหรือวิจัยเท่านั้น ไม่ใช่ทุกคนในสถาบันการศึกษาจะอ้างเสรีภาพทางวิชาการได้ เช่น คนสวนของมหาวิทยาลัยซึ่งไม่ได้ศึกษาค้นคว้าหรือวิจัยในเรื่องที่ตนแสดงความคิดเห็น ไม่อาจอ้างว่าตนมีเสรีภาพทางวิชาการในการแสดงความคิดเห็นในเรื่องที่ตนไม่ได้ศึกษาวิจัยได้ เป็นต้น คงอ้างได้เฉพาะเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นเท่านั้น

กล่าวได้ว่าเสรีภาพทางวิชาการเกิดจากการศึกษาค้นคว้าหรือวิจัยของบุคคลากรของสถาบันการศึกษาหรือวิจัย - อาณาเขตหรือรั้วของสถาบันการศึกษาหรือวิจัยหาได้ก่อตั้งเสรีภาพทางวิชาการขึ้นโดยอัตโนมัติแต่ประการใดไม่ - ผู้ซึ่งไม่ได้เป็นสมาชิกของสถาบันการศึกษาหรือวิจัยและไม่ได้ศึกษาค้นคว้าหรือวิจัยในเรื่องนั้นอย่างแท้จริง แม้จะไปแสดงความคิดเห็นในรั้วของสถาบันการศึกษาหรือวิจัย ก็ไม่อาจอ้างว่าตนกำลังใช้เสรีภาพทางวิชาการได้ คนเขาจะค่อนขอดเอาได้ว่าเราไปเอาชื่อสถาบันการศึกษาหรือวิจัยนั้น ๆ มาแอบอ้าง ศิษย์เก่าศิษย์ปัจจุบันที่เขาเข้าใจหลักเสรีภาพทางวิชาการก็จะค้อนเอา

นี่ผมว่าตามตำรา และเป็นการใช้เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นทั่วไปนะ .. ผมก็ไม่อาจอ้างเสรีภาพทางวิชาการได้เหมือนกัน ยกเว้นเรื่องที่ผมไปร่วมทำวิจัยกับสถาบันการศึกษา.