Customization อันเนื่องมาจากความก้าวหน้าของเทคโนโลยีที่ตอบสนองความต้องการของมนุษย์ ก้าวกระโดดไปมาก จากการตอบสนองความต้องการของกลุ่มคนขนาดใหญ่ เป็นการตอบสนองความต้องการเฉพาะกลุ่มที่มีความต้องการแตกต่างหลากหลาย เรื่อยมาจนถึงการตอบสนองความต้องการส่วนบุคคล ทั้งความต้องการในด้านดีและด้านมืด ทำให้สังคมมีลักษณะ Personalisation ประโยชน์ส่วนตัวมาก่อนประโยชน์ส่วนรวม และอาจถึงขนาดไม่เข้าใจว่าประโยชน์ส่วนรวมคืออะไร
ลักษณะเช่นนี้ ในทัศนะผม ทำให้การแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ที่ต้องทำเป็นพื้นฐานเพื่อส่วนรวมจะทำได้ยากมากขึ้น ไม่ว่าจะเป็นการปกครองโดยใช้ระบบการปกครองแบบใด เพราะการแก้ปัญหาส่วนรวมจะกระทบต่อประโยชน์ส่วนตัวของปัจเจกเสมอในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของสังคม และจะมีการต่อต้านมากกว่าสนับสนุนเพราะ personalisation จะทำให้ ”รู้สึก” ว่าการกระทำต่าง ๆ กระทบต่อ comfort zone และ benefit ที่ตนมีอยู่ ลักษณะการแก้ปัญหาในช่วงที่เทคโนโลยีเริ่มก้าวหน้ามาก ๆ จึงเน้นที่ “การให้เพิ่ม” แทนที่จะเป็นการ “เผชิญหน้า”กับสาเหตุของปัญหา และจัดการกับต้นตอของปัญหา
กรณีปัญหาปากท้อง “การให้เพิ่ม” เพื่อเติมสิ่งที่ผู้คนเรียกร้องจึงเป็น “ทางออกที่ง่ายที่สุด” ที่ทำกันในนานาประเทศ และเมื่อมีการเรียกร้องเพิ่ม ก็ให้เพิ่มเข้าไปอีก คนก็จะเสพติดการเรียกร้อง ขณะที่ละเลยการเพิ่มศักยภาพในการทำมาหาได้ของตนเองซึ่งตนต้องลงทุนลงแรงพัฒนา โปรแกรมการเพิ่มทักษะ/ความสามารถในการทำงานที่เรียกหรู ๆ ว่า up-skill หรือ re-skill จึงไม่ประสบความสำเร็จ อาจมองได้ง่าย ๆ ว่าต้นทุนในการพัฒนาตนเองสูงกว่าต้นทุนหรือแรงที่ต้องใช้ในการเรียกร้อง ซึ่งเดี๋ยวนี้ก็ไม่จำเป็นต้องออกไปตากแดดตากฝนให้เหนื่อยยาก เรียกร้องโวยวายให้เป็นประเด็นใน social network ก็พอแล้ว
กรณีสังคม เมื่อ personalisation ให้ความสำคัญกับตนเอง ความสนใจ “คนอื่น” จึงน้อยลง คนส่วนใหญ่ให้ความสำคัญกับ “อารมณ์และความรู้สึกส่วนตัว” เป็นลำดับแรก เพราะ “ไม่เห็นต้องแคร์ใคร” อยากทำอะไรก็ทำตามใจ นับวันยิ่งตามใจตนเองมาก นั่นยิ่งทำให้เรื่อง “ส่วนรวม” กลายเป็นเรื่องที่ไม่สำคัญ แต่หากจะทำอะไรเพื่อตอบสนองความต้องการของตัวเอง จะมีการยกประโยชน์ส่วนรวมมาเป็น “ข้ออ้าง” เพื่อสนับสนุนข้ออ้างประกอบการเรียกร้องเพราะมัน “ดูดี ดูมีเหตุผล”
กรณีสิ่งแวดล้อม การพูดถึง climate change ดูเหมือนจะเป็น “คำนิยม” ที่พูดแล้วทำให้ตัวเองดูดี เป็นการตอบสนอง personalisation ของตนในทางหนึ่ง สร้างความนิยมให้แก่ตนในอีกทางหนึ่งด้วย แต่การ “ลงมือทำ” เป็น “อีกเรื่อง” เพราะไม่มีใครรู้หรอกว่าฉันทำอะไร การรณรงค์เรื่องสิ่งแวดล้อมจึงมักเป็นการสร้างภาพลักษณ์
ถ้าเอาจริง ๆ งานอีเว้นท์เพื่อรณรงค์ให้รักษาสิ่งแวดล้อม ควรต้องมีตัววัดว่าสอดคล้องกับหลัก zero waste ไหม มีการใช้วัสดุที่ไม่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมไหม งานนี้มี carbon emission เท่าไร แล้วมีคนทำตามกี่มากน้อย ไม่ใช่ออกข่าวแล้วจบ
เมื่อ personalisation เป็นกระแสหลัก การทำงานหรือการทำนโยบายที่เป็นโครงสร้างเพื่อวางรากฐานการพัฒนาอย่างยั่งยืนจึงเป็นงานที่ไม่มีใครอยากทำ เพราะเห็นผลช้า ไม่สามารถตอบสนองความต้องการระดับปัจเจกที่มากมายขึ้น แตกต่างหลากหลายมากขึ้นได้ เป็นการทำงานที่ “สวนกระแส” ไปเสียอย่างนั้น ชุดนโยบายเพื่อการสร้างความนิยมจึงเน้นการลด แลก แจกกระหน่ำ โดยไม่สนใจว่าทรัพยากรที่มีอยู่เพียงพอหรือไม่ มีเหตุผลรองรับพอเพียงหรือไม่ เอาเพียงสืบเสาะข้อมูลใน social media ว่าอะไรคือ common desire ของคนกลุ่มใหญ่ แล้วอะไรจะทำให้คนกลุ่มนั้น “ถูกใจ” ได้ ไม่ว่าจะ “ถูกต้อง” หรือไม่ “ยั่งยืน” หรือไม่
แต่ในความเห็นผม การอ้างถึงความต้องการของ “ชาวเน็ต” ที่มีการไลค์ การแชร์ คอมเม้น จำนวนมาก ว่าเป็นความต้องการของ “สังคม” นั้นเป็นการ “ชี้นำสังคม” ที่ไม่น่าจะถูกต้อง เพราะไม่สามารถระบุตัว “ชาวเน็ต” เหล่านั้นได้ (เพราะจำนวนมากก็เป็น bot) และชาวเน็ตก็เน้นอารมณ์ส่วนบุคคลมากกว่าเหตุผลในการวิจารณ์ทำนองตาบอดคลำช้าง จึงเหมือนเป็นการนำ “อารมณ์” ของ “ใครก็ไม่รู้” มาชี้นำสังคม ขณะที่การให้แสดงความคิดเห็นโดยระบุตัวตน แทบไม่มีการแสดงความคิดเห็น ซึ่งโดยมากก็จะอ้างว่าเกรงว่าจะไม่ปลอดภัย ก็ถ้าแสดงความเห็นอย่างมีเหตุผล ใครเขาจะไปทำอะไรได้ในยุคที่สังคมเปิดกว้างแบบนี้
เหล่านี้เป็นปรากฏการณ์สังคมที่ต่อไปคนมีสติคงจะมีการตั้งคำถามว่า “ความจริงคืออะไรแน่” และสำหรับการที่จะทำให้คนยุคนี้เข้าใจคำว่า “ประโยชน์ส่วนรวม” คงต้องหาเทคนิคใหม่ ๆ ที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตแบบ personalisation กันต่อไปเพื่อให้ผู้คนตระหนักว่า “ถ้าสังคมไม่สงบสุข ปัจเจกบุคคลจะมีความสงบสุขได้อย่างไร” อาจนำความขัดแย้งในหลายประเทศที่นำมาซึ่งความไม่สงบเรียบร้อยจนถึงขั้นกลายเป็นสงคราม มาเป็นกรณีศึกษาอย่างมีสติ
ถึงเวลาตื่นแล้ว.
